RAYUWA A TSOHUWAR KASAR ƳHAUSA

ALAWA IRIN TA-DA: RAYUWA A TSOHUWAR KASAR HAUSA.

Daga Sadiq Tukur Gwarzo, RN.

Kashi na ɗaya.

Idan kimiyyar wannan zamani ta gaza samar mana da na'urar hawa wadda zata kaimu gaba ko baya da lokaci, abin da yafi kamata sai mu saurari yadda rayuwar ta kasance, sannan mu fasalta-ta da tunani-kan mu.

Kafin rikicewar zamunna da al'adu, kafin sauyawar zamantakewa da ɗabi'u tsakanin hausawa, kafin kwararowar baki wannan yanki na hausa, sarakunan gargajiya keda wuka da nama a fannin mulki.
   Daga zantukan da mukaji, ance asalin sarautar kowanne gari ta soma ne daga wanda ya kafa garin, ko kuma ace wanda ya soma zama a inda daga baya ya zama gari babba.
  Misali, wani mai suna Dala akace ya soma zama akan wani shahararren dutse zamani mai tsawo daya shuɗe, don haka sai ya zamo mai faɗa aji ga duk wanda yazo wurin daga baya.
    Kalmar Sarki da ake kiran mutumin da yake rike da sarauta mafi kololuwa a gari, ance ba daɗaɗɗa bace. Tana iya yiwuwa asalin hausawa bada sarki suke kiran shugaban suba. Watakila kodai suna kiran duk wanda ya samu mulkinsu da sunansa na yanka ta yadda bayan ya mutu sai sunan ya likewa wannan sarautar, ko kuma akwai wani suna da kalmar sarki ta maye gurbinta.
    A wancan zamanin, akwai karancin kwanciyar hankula a garuruwa saboda yake-yake da kamen bayi daga masu karfi, amma kuma akwai amana, mutunci da girmamawa a tsakanin mutane.
   Wannan yasa kowanne gari suke yin dabarar zagaye biranensu da ganuwa, watau katanga wadda  ake gina ta da kasa, sannan ayi mata tagogi daga sama don hango mahara da kuma kofofi na shiga tare da sanya mai kula da buɗewa da rufewar kofofin.
  A wancan zamanin, sarakuna ababen kauna ne, ababen girmamawa kuma. Zai wuya wani ya shiga gari ko ya fita ba tare da sarki yaji labarin saba. Sannan babu waya ko motocin hawa a zamanin, amma da zarar an nufi wani gari da mugunta, ko wata tawaga zata shige ta wani yanki, kafin abin ya riski garin zakaga har labari ya samesu suna shirin ɗaukar mataki gwargwadon iko.
   A zamanin maguzanci a kasar hausa, noma ne babbar sana'ar mutanen lokacin. Sai kuma sauran sanaoi da akeyi misalin kira, jima, fawa da wasu kalilan da suke safarar hatsi daga gari zuwa gari a jakuna.
  Don haka ance mutanen zamanin kan ware wani lokaci domin gangamin hadaya/sadaka bisa murnar arzikin da suka samu bayan girbe amfanin gona.
   Akan kira  ranar taron da 'Ranar Dutse', ko 'Ranar Gangare', ya danganta dai da yankin mutane.
  Idan ranar tazo, anan ne ake fito da abinci da abinsha daro-daro ana rabawa mutane kyauta, makaɗa kuma da mawaka suna cashewa a dandali.
   Wannan fa, wani abune da mutanen da basu san Ubangiji ya wanzu-ba sukeyi bisa muradin kansu, kawai saboda sunyi imanin cewa sai sun farantawa marasa karfin cikinsu sannan zasu samu babbar nasarar noma a shekara mai zuwa.
   A irin wannan taron ne akace ake haɗa auratayya tsakanin budurwa da saurayi. Ma'ana, idan iyaye sun haɗu a dandali, sai firar iyali ta shiga, take sai kaji wasu sun aminta dasu kulla aure tsakanin yaransu. Wasu kuma anan zasu nemi karin aure, tunda a zamanin magidanci kan auri mata sama da biyar shi kaɗai.
   Don haka da zarar sun yanke magana, sai su dawo gida su sanar da iyali cewa an baiwa wane ɗan gidan wane auren wance. Shikenan..
   Ance idan an kulla aure, maza ke kai duk wata hidima da al'ada ta tanadar izuwa gidan amarya. Kuma anfi kiran abin da (baye).
   Idan biki yazo kuwa, shagali ake sha kala-kala na al'ada.
   Misali, akan tafi da amarya ayi mata wanka da lalle, abinda ake kira wankan Amarya.
   Akwai ranar da ake warewa domin yin kwanan zaune.
  Sannan shima ango ana wankeshi da lalle. Sai kaji ance 'An sashi, ko an sanyata a Lalle'.
   Sannan kiɗe-kiɗe da wasannin al'ada basa yankewa tunda ance akan shafe sati guda cur ana shagalin aure.
   Idan ranar kai amarya tazo kuwa, gangami akeyi kamar za'a raka sarki yaki, musamman idan nesa za'akai amaryar.
   Anan zakaga tawaga ta haɗu, 'yammata da samari, tsoffi kakannin amarya da sauran iyaye. Sai kuma uwa uba makaɗa da zabiyar waka.
   Duk da kasancewar zuwa yanzu mun gaza samun cikakken labari akan dutsen nan na amare mai tsohon tarihi, amma labarun baka sun tabbatar da cewa wata amarya za'akai wani gari inda suka haɗu da wata musiba har suka zama duwatsu. Don haka idan mutum yaje wajen zai ga dutsen da akace amaryar ta zama, sai kuma duwatsun kayan kiɗa da tawagar amarya.
   Daga tsoffin kayayyakin kiɗa na wancan zamani, akwai misalin Kuru, Dundufa, Banga, kuttuku, Ganga da Kalangu, sai kuma tambura, algaita da sarewa na busawa.
   A baya-baya ne akace fulani sun iso da kayayyakin samar da sauti misalin Tilliɓuro, sirik'i da korama da wasunsu.
   Daga nesa, tawagar kurum zaka hango ana tafe ana bushe-bushe da kaɗe kaɗe, zabiya na bada waka, 'yammata na amsawa, yayinda ita kuma amaryar aka lulluɓeta da tufafi don kada a ganta, duk da wasunsu akasari kukan rabuwa da gida suke rafkawa a wannan lokaci..